Hakkımızda

   Sofular Omurgalı Fosil Lokaliteleri; Ürgüp İlçesi, Sofular Köyü Eski Kışla Mevkii’inde, Sofular Köyü’nün yaklaşık 3 km kuzeydoğusunda Kızılırmak Nehri Vadisi’ne açılan Kışlacık Deresi doğu yamaçlarında yer almaktadır.  2011 yılında “Nevşehir İli Miyosen Dönem Fosil Yatakları Yüzey Araştırmaları” çalışmaları sırasında Prof. Dr. Okşan BAŞOĞLU tarafından keşfedilmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda sistemli bir kazı başlatılmasına karar verilmiştir. 2014 yılında Kültür Varlıkları Kazılar Dairesi Başkanlığı izni ve Bakanlar Kurulu Kararı ile Prof. Dr. Okşan BAŞOĞLU başkanlığında sistemli kazıya başlanmış ve halen devam etmektedir.

   Deniz seviyesinden yüksekliği 930 metredir. Fosillerin Geç Miyosen flüvyal sedimanlar içerisinde yer aldığı ve fazla taşınmamış olduğu görülmüştür. Buluntular hemen hemen bütün halde ve artiküle olarak ele geçmektedir. Bu da akıntının güçlü olmadığını, hayvanların öldükten sonra kalıntılarının güçlü olmayan bir akıntı içerisinde kısa mesafe taşındıklarını göstermektedir. Fosil lokalitesinin dikeyde az kalınlıklı sediman içinde, yatayda ise çok geniş bir alana yayıldığı saptanmıştır. Fosil yatağının yayılım yüzeyi yaklaşık 6 km2’yi bulmaktadır. Bu zenginlikte kazı alanı içinde 5 ayrı lokalitenin varlığı tespit edilmiştir (Şekil 1). Yapılan jeomorfoloji ve sedimantoloji çalışmaları sonucu üsteki az kalınlıklı sedimanın altında fosil bulgulara göre yaşı Geç Miyosen olan 3.5-4 metre kalınlıkta iki flüvyal sediman daha olduğu belirlenmiştir.

   Faunanın takson ve populasyon sayısı bakımında oldukça zengin olduğu görülmüştür. İlk belirlemelere göre Chilotherium veya Acerorhinus cinslerine ait Rhinoceratid (gergedan), Proboscid (hortumlular), Bovid (boynuzlugiller), Giraffid (zürafa) ve Hipparion (üç parmaklı at) örnekleri ele geçmiştir. Bovid ailesine ait en az beş farklı tür yer almaktadır. Bu türler içinde bir yeni tür olduğu belirlenmiştir. Bovidler, çalılık ve nispeten de ağaçlık, ormanlık olan bir ortamda yaşamışlardır. Günümüz Afrikası’na benzer tropikal ya da yarı tropikal bir iklim sergilendiği düşünülmektedir. Paleocoğrafya çalışmaları sonucu fosillerin bulunduğu bölgenin sığ bir göl kenarı, geride açık karasal alanların yer aldığı bir bölge olduğu belirlenmiştir. Kayaçlar içinde saz fosilleri ele geçmiştir. Bu durum su kenarı, hafif bataklık ve nemli bir ortamı yansıtmaktadır.

   Sofular Höyük, İç Anadolu’nun güneydoğusunda, Volkanik Kapadokya Bölgesi içerisinde, Nevşehir İli’nin Ürgüp İlçesi’ne bağlı Sofular Köyü’nün 3 km kuzeydoğusunda Sofular Fosil Lokaliteleri üzerinde yer almaktadır. Kızılırmak Nehri vadisine açılan Kışlacık Deresi olarak bilinen su akıntısının kenarındaki yerleşim, 0.24 hektarlık bir alanı kaplayan doğal bir tepe üzerinde konumlanmakta olup deniz seviyesinden 1080 m yükseklikte bulunmaktadır. İlk olarak 2011 yılında Prof. Dr. Okşan Başoğlu tarafından Sofular Fosil Lokaliteleri yüzey araştırmaları kapsamında tespit edilmiştir. Höyük üzerinde ve çevresinde tespit edilen ağırlıklı olarak obsidiyen malzemeden yontmataş aletler ve sürtmetaş buluntular, bölgede arkeolojik dolgunun varlığını göstermekte olup höyük üzerindeki kaçak kazı çukurları nedeni ile zarar görmesinin engellenmesi amacıyla araştırılmasına karar verilmiştir. 2016 yılı kazı sezonunda höyük ve çevresinin hava fotoğraflarının çekilmesi ve buluntuların yayılım alanının saptanmasıyla çalışmalara başlanmıştır. Höyüğün enlem ve boylamları ile yükselti değerlerinin gösterildiği haritalar hazırlanarak grid sistemi düzenlenip ardından elektronik ortama aktarılmış ve aynı yıl kazılara başlanmıştır. Höyüğün kazılara hazırlanması aşamasında yüzeyden tespit edilen buluntular toplanıp envantere alınıp höyük tepesinin temizleme çalışmaları yapılmıştır. Halen devam etmekte olan arkeolojik kazı çalışmaları sayesinde Sofular Höyük yerleşiminin, Melendiz Nehri yakınında bulunan merkezlere ek olarak Volkanik Kapadokya Bölgesi’nin Neolitik Dönemi hakkındaki bilgilerimizi güncelleyerek önemli sonuçlar elde edilmesini sağlayacaktır. Kazı çalışmaları öncesinde ve temizleme aşamasında tespit edilen yontmataş ve sürtmetaş buluntuların ön değerlendirmeleri neticesinde Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem tabakalarının var olduğunu kanıtlar niteliktedir. 2016-2022 yılları arasında yapılan 5 sezonluk kazı çalışmalarında elde edilen veriler Kapadokya Bölgesi’nin Neolitik Dönem’i hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Höyükte yapılan kazı çalışmaları sonucunda saptanan bazı kömürleşmiş materyaller ve kemik örnekleri karbon tarihleri MÖ 9000 yıl sonları ile MÖ 7000 yılın ilk yarısı arasındaki tarihleri vermektedir.  Kazılardan elde edilen malzemelerin analizleri ve karbon tarihlemeleri birbirleriyle paralellik göstermektedir. Höyük üst yüzeyinden geç dönem tabakalarına doğru indiği görülen basit toprak mezarlardan bir tanesinden alınan kemik örneğinin verdiği tarih aralığı Orta Çağ’ın hemen sonlarını işaret etmektedir. Ölü gömme adetleri açısından klasik Orta Çağ karakteri gösteren mezarların bazı kısımlarda arkeolojik tabakayı tahrip ettiği görülmektedir.

   Yamula Barajı Fosil Lokalitesi, Kayseri’nin 25 km kuzeybatısında, Yamula Barajı kıyılarını kapsamaktadır. Kızılırmak Nehri Vadisi’nde, 27 Aralık 2003 tarihinde baraj suyunun tutulmaya başlanmasıyla kıyı eteğindeki Geç Miyosen çökellerinde depolanan fosiller ortaya çıkmıştır. Zamanla su seviyesindeki değişimler fosilleri görünür kılmıştır. Lokalitenin deniz seviyesinden yüksekliği yaklaşık olarak 1050 metredir. Yapılan ilk incelemelere göre sayı ve tür bakımından zenginlik göstermesi üzerine 2018 yılında Kayseri Müzesi başkanlığında ve Prof. Dr. Okşan BAŞOĞLU’nun bilimsel danışmanlığında kurtarma kazıları başlatılmıştır. Bu çalışmaların sonucunda Yamula Barajı kıyıları boyunca (Taşhan, Çevril, Emmiler, Hırka köy) çok önemli fosil yatakları tespit edilmiştir. Fosiller, göl, bataklık, kıyı ortamları çökellerinde, volkanik tüf ve kül istifleri arasındaki sedimanlarda yer almaktadır. Yamula Barajı Lokalitesi’nde yapılan kazılar neticesinde bu lokalitede sadece dört sezonluk çalışmanın yeterli olmadığı görülmüştür. 2022 yılında Prof. Dr. Pınar GÖZLÜK KIRMIZIOĞLU bilimsel başkanlığında Müze Katılımlı Kazılar statüsüne geçmiştir. Paleocoğrafya ve jeomorfoloji çalışmaları sonucu fosillerin bulunduğu alanın göl kenarı fasiyesi olduğu belirlenmiştir. Sediman özellikleri ve faunal veriler sıcak, kurumuş göl ve bataklık ortamları işaret etmektedir. Fauna çok sayıda Proboscidea (fil) ve Hipparion (üç parmaklı at) örnekleri içermektedir.

Faunal yapıya bakıldığında Geç Miyosen Dönem’e tarihlendirilen Yamula Barajı Lokalitesi, ağırlık olarak Proboscidlere rastlanmaktadır. İlk gözlemler göstermiştir ki 5 farklı tür bulunmaktadır. Bunlar; Konobelodon atticus, Gomphotherium, Choerolophodon pentelici, Deinotherium giganteum ve Mammutidae index.‘tir. Diğer çeşitli ve zengin buluntuları ise genellikle Hipparion, Giraffidae, Bovidae, Carnivora ve Rhinoceratidae’dir. 

1. Sofular Fosil Lokaliteleri Paleontolojik Buluntular

Takım: Artiodactyla (Çift Toynaklılar)

• Bovidae (antilop, koyun, keçi vb.)

• Giraffidae (zürafa)

• Suidae (domuz)

Takım: Perissodactyla (Tek Toynaklılar)

• Equidae (at)

o Hipparion sp. 

• Rhinocerotidae (gergedan) 

o Chilotherium sp.

o Acerorhinus sp.

Takım: Proboscidea (Hortumlular)

• Gomphotheriidae (fil)

Takım: Carnivora (Etoburlar)

• Hyaenidae (Sırtlan) 

• Mustelidae (Gelincik)

Takım: Testudines (Sürüngenler-Kaplumbağa)

Takım: Tubulidentata

o Orycteropodidae (Yer Domuzu) 

Takım: Primata

o Hominidae

Takım: Ciconiiformes (Leyleksiler)

2. Sofular Höyük buluntu topluluğu 6 alt başlıkta incelenmiştir.

a) Yontmataş Buluntular

b) Sürtmetaş Buluntular

c) Kemik Alet Buluntular

d) Süs Objeleri

e) Hayvan Kemikleri ve Botanik Veriler

f) Mezarlar ve İnsan İskeletleri

3. Yamula Barajı Fosil Lokaliteleri Paleontolojik Buluntular

Takım: Artiodactyla (Çift Toynaklılar)

• Bovidae (antilop, koyun, keçi vb.)

• Giraffidae (zürafa)

• Suidae (domuz)

Takım: Perissodactyla (Tek Toynaklılar)

• Equidae (at)

o Hipparion sp. 

• Rhinocerotidae (gergedan) 

Takım: Proboscidea (Hortumlular)

• Konobelodon atticus

• Gomphotherium sp.

• Choerolophodon pentelici

• Deinotherium giganteum 

• Mammutidae index.

Takım: Carnivora (Etoburlar)

Takım: Testudines (Sürüngenler-Kaplumbağa)